हिउँ चितुवाको फेसबुक पोष्ट: खेलाडी राष्ट्रको कि पार्टीको?
आफ्नो फेसबुक वालमा संधैजसो युवायुवतीहरु डाँडापाखामा लामोदुरी दौड तालिम गरिरहेका, देशविदेशका ट्रयाकहरुमा दौडिरहेका, जीतको उल्लास सहित देशको झण्डा र पदक उचालेका जस्ता रमाइला र आशावादी फोटाहरु पोष्ट गरिरहने 'हरि गुरु' अर्थात कीर्तिमानी धावक हरि रोकाया 'हिउँ चितुवा' ले यो शनिबार पोस्ट गरेको यौटा स्टाटसको भावले एकचोटी झसङ्ग पर्यो। उनको पोस्ट यस्तो थियो - 'खेलाडी भएर देशकाेलागि मरिमेटे अाज यसरी बिरामी अपहेलित भएर बस्नु परेकाे छ। यदि म कुनै पार्टीको खेलाडी भएकाे भए मैले धेरै सहयाेग पाउन्थे हाेला । विदेसकाे उपचार हुन्थ्याे हाेला। '
ति 'हिउँ चितुवा' अचेल बिरामी छन्। यौटा बिरलै देखापर्ने नशा र मांशपेशीको समस्या सँग जुधिरहेका छन्।
चारदशकभन्दा बढी समयदेखि सक्रिय रुपले दौडी रहेका धावकको जीवनमा हठात् ब्रेक लागेको छ र अब उपचार तथा फिजियोथेरापीको लामो प्रक्रियाबाट गुज्रनु परिरहेको छ ।
झन्डै ६ दशक अघि कर्णाली जस्तो अत्यन्त विकट ठाउँमा जन्मेका हरि रोकायाले पूर्वाधारविहीन भूगोलमा अनेक प्रतिकुलतालाई चिर्दै केवल दृढ इच्छाशक्तिको भरमा आफुलाई विश्वमै लामोदूरीको अब्बल र 'कीर्तिमानी' धावक सावित गर्नु एक असाधारण प्रतिभा हुनुको परिचय हो । उनका नाममा एभरेष्ट म्याराथनमा ह्याट्रिक गरेको गिनिज विश्व किर्तिमान छ। त्यस्तै अन्नपूर्ण सर्किट सबभन्दा छिटो २४ घण्टा ५ मिनेटमा सम्पन्न गर्ने किर्तिमान पनि छ। नेपाली झण्डाको प्रतिनिधित्व गर्दै ओलम्पिक लगायत अन्य लामोदुरीका प्रतियोगिताहरुमा उनले करिब ३ दर्जनपटक विदेशमा दौडिएका छन् । रेकर्डहरु तोडेका छन् । सन् ८० दशकको उत्तरार्धदेखि ९० दशकभर नेपालमा भएका लामोदूरीका लगभग सबैखाले रेशहरु उनले जितेका छन् ।
विदेशमै प्रशिक्षक बनि बस्न सक्ने अवसर र काठमाण्डुजस्ता सहरमा हराउन सक्ने सम्भावनालाई लत्याएर त्यै विकट कर्णाली भुमीमै क्रियाशील छन् । नवयुवाहरुलाई आफूसंगै निरन्तर जुम्ला मुगुका डाँडाकाँडा दौडाएर प्रशिक्षण दिन्छन्। प्रतियोगितामा भाग लिन प्रेरित गर्छन्। हारगुहार गरेर उनीहरुको लागी खर्चको जोहो गर्छन्। गाउँबाट कहिल्यै घर नछोडेका, कहिल्यै शहर नदेखेका, कहिल्यै प्लेन नचढेका ठिटाठिटीहरु चुनौती बोकेर बिराना ठाउँमा लड्न जान्छन् । ति चेलाचेलीहरु एकपछि अर्को गर्दै देश विदेशका प्रतियोगिताहरुमा अब्बल प्रदर्शन गर्न थाल्छन्। उच्च शानका साथ् देशको झण्डा फहराउन्छन् । अनि, गर्वले छाती चौडा पार्दै यता गुरु आफ्नो फेसबुक वालमा लेख्छन् - 'बधाई लक्ष्मी!! बधाई बिश्वरुपा!! बधाई सुनमाया!!, बधाई पूर्णलक्ष्मी!! बधाई दुर्ग !!
'रोल मोडल' खेलाडीप्रति राष्ट्रको जिम्मेबारी
आम नागरिकको रुपमा उनको यो पछिल्लो पोष्टले निकै सोचमग्न बनायो । समग्र देशले गर्व गरिरहेको, समग्र कर्णालीको एकमात्र कीर्तिमानी खेलाडी एकाएक थला पर्दा आम शुभचिन्तक तथा अरु खेलाडीहरु सोधपुछ गर्छन् तर सरकारले ध्यान दिन्न भने उसले जीवनभर 'चन्द्र सुर्य अङ्कित झण्डा बोकेर कसको लागि र किन मरिमेटेर पसिना बगायो? उनीहरुलाई पछ्याउंदै देशको शीर उच्च पर्ने महत्वकांक्षा बोकेका युवायुवतीहरुले के आशले संघर्ष गर्ने? त्यसैले यतिबेला देशकोलागि योगदान पुर्याएका खेलाडीको उपचार, सहयोग र हौसलाको लागि सरकार र सरोकारवालाको दायित्व के र किन हुने भन्ने प्रश्न मुखरित भएको छ।
समृद्ध समाजमा विविध क्षेत्रका 'रोल मोडल'हरु हुन्छन् । उनीहरुका संघर्ष, उपलब्धि, योगदान र लोकप्रियताका गाथाले अरुलाई सँधै नै प्रेरित गरिरहेको हुन्छ । खेलकुद, कला, संगीत जस्ता क्षेत्रमा उल्लेखनीय क्षमता प्रदर्शन गर्ने व्यक्तिहरुको सफलताले त्यसमा रुचि राख्ने आम मानिसहरुलाई लोभ्याउन्छ । र ति मध्ये कति जना आदर्श व्यक्तिको रुपमा उदाउन्छ्न् जो अनुयायीहरुको लागि प्रेरणा प्रदायक मात्र नभई समग्र समाजको शान बनेर रहन्छन्। नव-आगन्तुक लागि यौटा सफल खेलाडी प्रेरणाको स्रोत हुन सक्छ तर सबै खेलाडी 'रोल मोडल' हुन सक्दैनन् । रोल मोडल बन्न युवा, किशोर र बालबालिकाले आदर्श व्यक्ति मान्न सक्ने हैसियत बनाउन सक्नु पर्छ।
यस अर्थले हरि गुरु साँच्चीकै रोल मोडल हुन् । अत्यन्त सरल स्वभावका धनि उनि प्रायः युवा खेलाडीहरु माझ घुलमिल हुन रुचाउन्छन् र हौसला प्रदान गरिरहन्छन् । उनमा सफलताको कुनै दम्भ वा आडम्बरको रत्तिपनि संकेत देखिन्न । उनि राजनीतिको खेलबाट संधै टाढा रहे । चाकडी चाप्लुसी उनले जानेकै छैनन् । बनावटी कुरो बोल्न जान्दैनन्। मौका मिले सत्यकुरा बोल्न डराउँदैनन् । यिनका अन्तर्वार्ताहरु सुन्दा बोलीमा जुन असली 'जुम्ली' लवज सुनिन्छ उनि त्यस्तै 'अर्ग्यानिक' मन भएका गज्जब मान्छे प्रतित हुन्छ। अनेकौं अभावका बीच उनले गरेको योगदान अतुलनीय छ । सचेत र सभ्य समाजमा यस्ता कुराको कदर गर्ने परिपाटी हुनु आवश्यक छ ।
हिउँ चितुवालाई के भएको छ?
हरी रोकायालाई चिकित्सकीय भाषामा 'गुलिएन-बेर्रें सिन्ड्रोम (जिबिएस) भनेर चिनिने यौटा बिरलै देखापर्ने अवस्थाको निदान गरिएको छ। यसले शरीरको प्रतिरक्षा प्रणालीले हातखुट्टा तिर प्रवाह हुने स्नायुलाई आक्रमण गर्दछ । हातखुट्टाको चाल, दुखाई, तापक्रम र स्पर्श संवेदना नियन्त्रण गर्ने स्नायु अवरुद्ध हुन्छ। फलस्वरूप मांशपेशीहरु कमजोर र लाटो हुन्छन् । यदि सम्भावित जटिलताको समय मै नियन्त्रण भएन भने स्थायी प्यारालाईसिस हुन सक्छ । समयमै समस्याको उचित उपचार, स्याहार र फिजियोथेरापीको मध्यमबाट हरेक दशमध्ये नौ बिरामीहरु निको भएको पाइन्छ तर निको हुने प्रक्रिया भने निकै ढिलो हुन्छ। जुम्लामा हुँदा एकाएक समस्या देखा परेपछि अर्को दिनमै काठमान्डौको सुबिधायुक्त अस्पताल पुर्याईएकोले अप्रिय जोखिम टरेको थियो । दुईहप्ता बढीको अस्पताल बसाईमा जुन सुधार देखियो त्यसले निकै आशावादी बनाएको छ तापनि रिकोभरी प्रक्रिया निकै जटिल र खर्चिलो हुनसक्ने छ।
केहिहप्ता अघि यो लेखकको हरि रोकाया र उनका छोरा संग भेट हुँदा उनीहरुले यौटा चिन्ता व्यक्त गरेका थिए - यसरी एकाएक कमजोर परेको गुरुलाई देखेर उनको प्रेरणामा दौड प्रशिक्षणमा लगनशील युवायुवतीहरुमा डर पस्ने पो हो की ? अभिभावकले नै उनीहरुलाई दौडिन निरुत्साहित गर्ने हुन कि? भावी पुस्ताका खेलाडीहरुमा रुची घट्ने पो हो कि? यसबारेको भ्रम निवारण गर्न आवश्यक छ ।
जिबिएस किन र कसलाई हुनसक्छ ?
प्रतिलाख जनसंख्यामा १-२ जनालाई देखापर्ने यो समस्याको वास्तविक कारण भने अज्ञात छ। तर प्रायः कुनै ब्याक्टेरिया वा भाइरल संक्रमण पश्चात यस्तो सिन्ड्रोम देखा पर्नेगरेको पाइन्छ जस्तै: ब्याक्टेरियाको कारणले हुने झाडापखाला । हरी रोकायाको हकमा सायद उनले निरन्तर अत्यधिक दौडने तर खानपिन (डाएट)मा ध्यान नपुगेको कारणले शरीरको प्रतिरक्षा प्रणाली मजबुत राख्न चाहिने भिटामिन, मिनरल्स लगायत सुक्ष्म पोषकतत्वहरुको कमि भयो ।अनि यसको दिर्घकालीन अभावले प्रतिरक्षा प्रणालीमा गडबड गर्यो र यो सिन्ड्रोमको विकास भयो ।
यो समस्या जुनसुकै उमेर समुहका मान्छेलाई हुनसक्छ । नेपालमा बिसं २०६८ सालमा त्रिभुवन विश्वविद्यालय शिक्षण अस्पतालमा भर्ना गरिएका ३६ जना बिरामीमा गरिएको अध्ययनमा १२ बर्षको उमेरदेखि ८० बर्ष उमेरसम्मका बिरामी थिए। त्यसअघि बिसं २०६२-६४ तिरको अध्ययनमा ३ बर्षदेखि १४ वर्षसम्मका ३० बिरामी बालबालिकाहरु थिए । नेपालमा गरिएका अध्ययनहरुले पश्चिमा देशमा देखिएका बिरामीहरुको बिशेषता संग कति मिल्छ भन्ने बिषयमा केन्द्रित थिए । जस अनुसारको नतिजाले करिव ९० प्रतिशतसम्म मिल्दोजुल्दो पाईएको थियो।
त्यसैगरी जुनसुकै पेशाका व्यक्तिलाई पनि हुन सक्छ । खेलाडी, नेता, अभिनेता, संगीतकार, वैज्ञानिक, पत्रकार, कलाकार लागायत क्षेत्रका चर्तित व्यक्तिहरु पनि यो समस्याबाट प्रभावित भएको पाइन्छ। भर्खरै सकिएको फिफा विश्वकप फुटबल हेर्ने जोकोहीलाई फुटबल मैदानको कोच बस्ने बक्समा बैशाखी टेकेर हरदम खेलाडीलाई हौस्याईरहने उरुग्वेका ७१ बर्षिय कोच ओस्कार ताबरेजले ध्यान खिचेको हुनुपर्छ। उनलाई पनि 'गुलियन-बेरें सिन्ड्रोम' देखापरेको हो । आफ्नो फुटवल करियरमा बलियो डिफेन्डर उनले कोलम्बिया, इटाली र स्पेनमा समेत कोच भएर काम गरि सकेका छन्। त्यस्तै पुर्व अमेरिकी राष्ट्रपति रुजवेल्ट, अभिनेता एन्डी ग्रिफिथ, जापानी रकब्याण्ड भोकलिस्ट अरिमुरा आदि चर्चित व्यक्तित्वहरु यो सिन्ड्रोमबाट प्रभावित भएका थिए।
नेपालमा जिबिएस समस्या भोगिरहेकाहरुको हेरचाह र सहयोगको लागि ठोस सरकारी नीति छैन। जिबिएस प्रभावितहरु र उनीहरुको पारिवारका सदस्यहरुको रुचि र प्रयासमा केही संजाल सक्रिय छन् जसले केही गैरसरकारी प्रयास मार्फत अन्तराष्ट्रिय समन्वयमा सूचना र जानकारी उपलव्ध गराई रहेको पाइन्छ ।
खेलाडी प्रति सरकारको दायित्व के?
जुन खेलाडीले जीवनका उर्जाशील समय देश र समाजको शीर उच्च पार्न पसिना बगायो उसलाई आवश्यक पर्दा राज्य अग्रसर हुनु पर्छ ता की भविष्यका कर्णधारहरुमा आशा जागोस् र भन्न सकुन् - 'म मरिमेटेर देशको नाम उज्ज्वल गर्छु । मेरो राज्यले मलाई परेको बेला त्यो गुन सम्झिने छ। सहयोगको निम्ति कुनै राजनीतिक पार्टीको सदस्य बन्नुपर्ने भाव नआओस । कुनै अमुक पार्टीको नेताको सिफारिसको गुन्जाइस नरहोस् । र, त्यसैकारण जीवनभर जोगाएको आत्म-सम्मानमा ठेस नपुगोस् ।
आगामी फागुनमा नेपाल मै हुन गइरहेको तेह्रौं साग खेलकुदको तीव्र तयारी चलिरहेको छ । त्यसअघि आठारौं एसियाली खेलकुदमा भाग लिन कैयौं खेलाडीहरु इन्डोनेसिया तिर जाँदैछन्। राम्रो खेल्ने खेलाडीहरुले अझ उत्कृष्ट प्रदर्शन गरुन् भन्ने चाहना हुन्छ । त्यसले तमाम अरु युवाहरुलाई प्रेरणा मिलोस्, उनीहरुमा पलायन र दिक्दारिपनको सोच निर्मूल होस् , उत्साह थपियोस् । उत्कृष्ट प्रदर्शन गर्ने खेलाडीहरुको आर्थिक जीवनको भविष्य सुनिस्चित गरिनु पर्छ। नेपालमा अधिकांश खेलाडीहरु युवावयको जोश रहुन्जेल खेल्छन् । जिविकोपार्जनका विकल्प खोज्दै तिनका बाटा मोडिन्छन्। 'सिकारु' खेलाडीबाट देशको इज्जत जोगिदैन। खेलकुदलाई 'फुर्सद समयको सदुपयोग' गर्ने माध्यम नभई यौटा 'पेशा'को रुपमा लिन सकेमात्र यसको विकास हुन्छ।
यतिबेला देशमा खेलकुदको विकासको अभिभारा लिएको परिषद, खेलकुदका संगठनहरु हाँक्ने भेट्रानहरु, खेलप्रेमी राजनेता, जनताका प्रतिनिधिहरु सबैले मनन गर्न जरुरी छ कि 'खेलाडी राष्ट्रको हो कि कुनै राजनीतिक पार्टीको? कुनै पार्टी सदस्य भएको भरमा सिफारिस पाएर देशविदेशमा सुबिधासम्पन्न अस्पातालमा उपचार पाउने कि देशलाई दिएको योगदानको कदर स्वरुप नागिरकलाई परेकोबेला आवश्यक उपचार सहयोग दिएर असल संस्कारको स्थापना गर्ने?
र अन्तमा,
कर्णालीमा क्षमतावान युवाहरु जन्मिन सक्छन् । असल कोचिङ्ग र ट्रेनिंग मिलेमा विश्वस्तरिय खेलाडीहरु पनि उत्पादान गर्न सकिन्छ भन्ने कुरा सिमित श्रोतसाधनको बाबजुद नै हिउँ चितुवाले प्रमाणित गरिसकेका छन्। यिनको संघर्ष र सपना कर्णालीमा 'हाई-अल्टिच्युड ट्रेनिंग सेन्टर' खोल्ने छ। यस दिशामा प्रदेश सरकारको नीति र कार्यक्रम मार्फत केही रुचि झल्किएको छ। यसलाई यथासक्य मुर्तरुप दिन पहल कदमी आवश्यक छ। त्यो भन्दा जरुरी सरकारको पहल 'हिउँ चितुवा'लाई आवश्यक पर्ने सबै उपचारको व्यवस्था मिलाएर निको पर्नु छ।
हामी कर्णालीबासीको इच्छा उनि फेरी त्यो जुम्ला र मुगु-राराको डाँडाकाँडामा उसगरी दौडिएको हेर्ने अभिलाषा छ। ती युवायुवतीहरुको तिघ्रामा जोश भरेर काँधमा चन्द्र सुर्य अंकित झण्डा बोकाएर देश विदेशको ट्रयाकहरुमा दौडन पठाई रहेको हेर्न उत्कट चाहना छ। अनि भन्न मन छ - खेलाडी सँधै राष्ट्रको हुन्छ !!
----------
लेखक कर्णाली प्रदेश तातोपानी गाउँपालिकाका बासिन्दा हुन्।
यो लेखमा प्रयोग गरिएका फोटोहरु हरि रोकायाको फेसबुक पेजबाट लिईएका हुन्।
यो आलेख सेतोपाटीमा प्रकाशित छ:https://setopati.com/opinion/164135
आफ्नो फेसबुक वालमा संधैजसो युवायुवतीहरु डाँडापाखामा लामोदुरी दौड तालिम गरिरहेका, देशविदेशका ट्रयाकहरुमा दौडिरहेका, जीतको उल्लास सहित देशको झण्डा र पदक उचालेका जस्ता रमाइला र आशावादी फोटाहरु पोष्ट गरिरहने 'हरि गुरु' अर्थात कीर्तिमानी धावक हरि रोकाया 'हिउँ चितुवा' ले यो शनिबार पोस्ट गरेको यौटा स्टाटसको भावले एकचोटी झसङ्ग पर्यो। उनको पोस्ट यस्तो थियो - 'खेलाडी भएर देशकाेलागि मरिमेटे अाज यसरी बिरामी अपहेलित भएर बस्नु परेकाे छ। यदि म कुनै पार्टीको खेलाडी भएकाे भए मैले धेरै सहयाेग पाउन्थे हाेला । विदेसकाे उपचार हुन्थ्याे हाेला। '
ति 'हिउँ चितुवा' अचेल बिरामी छन्। यौटा बिरलै देखापर्ने नशा र मांशपेशीको समस्या सँग जुधिरहेका छन्।
चारदशकभन्दा बढी समयदेखि सक्रिय रुपले दौडी रहेका धावकको जीवनमा हठात् ब्रेक लागेको छ र अब उपचार तथा फिजियोथेरापीको लामो प्रक्रियाबाट गुज्रनु परिरहेको छ ।
झन्डै ६ दशक अघि कर्णाली जस्तो अत्यन्त विकट ठाउँमा जन्मेका हरि रोकायाले पूर्वाधारविहीन भूगोलमा अनेक प्रतिकुलतालाई चिर्दै केवल दृढ इच्छाशक्तिको भरमा आफुलाई विश्वमै लामोदूरीको अब्बल र 'कीर्तिमानी' धावक सावित गर्नु एक असाधारण प्रतिभा हुनुको परिचय हो । उनका नाममा एभरेष्ट म्याराथनमा ह्याट्रिक गरेको गिनिज विश्व किर्तिमान छ। त्यस्तै अन्नपूर्ण सर्किट सबभन्दा छिटो २४ घण्टा ५ मिनेटमा सम्पन्न गर्ने किर्तिमान पनि छ। नेपाली झण्डाको प्रतिनिधित्व गर्दै ओलम्पिक लगायत अन्य लामोदुरीका प्रतियोगिताहरुमा उनले करिब ३ दर्जनपटक विदेशमा दौडिएका छन् । रेकर्डहरु तोडेका छन् । सन् ८० दशकको उत्तरार्धदेखि ९० दशकभर नेपालमा भएका लामोदूरीका लगभग सबैखाले रेशहरु उनले जितेका छन् ।
विदेशमै प्रशिक्षक बनि बस्न सक्ने अवसर र काठमाण्डुजस्ता सहरमा हराउन सक्ने सम्भावनालाई लत्याएर त्यै विकट कर्णाली भुमीमै क्रियाशील छन् । नवयुवाहरुलाई आफूसंगै निरन्तर जुम्ला मुगुका डाँडाकाँडा दौडाएर प्रशिक्षण दिन्छन्। प्रतियोगितामा भाग लिन प्रेरित गर्छन्। हारगुहार गरेर उनीहरुको लागी खर्चको जोहो गर्छन्। गाउँबाट कहिल्यै घर नछोडेका, कहिल्यै शहर नदेखेका, कहिल्यै प्लेन नचढेका ठिटाठिटीहरु चुनौती बोकेर बिराना ठाउँमा लड्न जान्छन् । ति चेलाचेलीहरु एकपछि अर्को गर्दै देश विदेशका प्रतियोगिताहरुमा अब्बल प्रदर्शन गर्न थाल्छन्। उच्च शानका साथ् देशको झण्डा फहराउन्छन् । अनि, गर्वले छाती चौडा पार्दै यता गुरु आफ्नो फेसबुक वालमा लेख्छन् - 'बधाई लक्ष्मी!! बधाई बिश्वरुपा!! बधाई सुनमाया!!, बधाई पूर्णलक्ष्मी!! बधाई दुर्ग !!
'रोल मोडल' खेलाडीप्रति राष्ट्रको जिम्मेबारी
आम नागरिकको रुपमा उनको यो पछिल्लो पोष्टले निकै सोचमग्न बनायो । समग्र देशले गर्व गरिरहेको, समग्र कर्णालीको एकमात्र कीर्तिमानी खेलाडी एकाएक थला पर्दा आम शुभचिन्तक तथा अरु खेलाडीहरु सोधपुछ गर्छन् तर सरकारले ध्यान दिन्न भने उसले जीवनभर 'चन्द्र सुर्य अङ्कित झण्डा बोकेर कसको लागि र किन मरिमेटेर पसिना बगायो? उनीहरुलाई पछ्याउंदै देशको शीर उच्च पर्ने महत्वकांक्षा बोकेका युवायुवतीहरुले के आशले संघर्ष गर्ने? त्यसैले यतिबेला देशकोलागि योगदान पुर्याएका खेलाडीको उपचार, सहयोग र हौसलाको लागि सरकार र सरोकारवालाको दायित्व के र किन हुने भन्ने प्रश्न मुखरित भएको छ।
समृद्ध समाजमा विविध क्षेत्रका 'रोल मोडल'हरु हुन्छन् । उनीहरुका संघर्ष, उपलब्धि, योगदान र लोकप्रियताका गाथाले अरुलाई सँधै नै प्रेरित गरिरहेको हुन्छ । खेलकुद, कला, संगीत जस्ता क्षेत्रमा उल्लेखनीय क्षमता प्रदर्शन गर्ने व्यक्तिहरुको सफलताले त्यसमा रुचि राख्ने आम मानिसहरुलाई लोभ्याउन्छ । र ति मध्ये कति जना आदर्श व्यक्तिको रुपमा उदाउन्छ्न् जो अनुयायीहरुको लागि प्रेरणा प्रदायक मात्र नभई समग्र समाजको शान बनेर रहन्छन्। नव-आगन्तुक लागि यौटा सफल खेलाडी प्रेरणाको स्रोत हुन सक्छ तर सबै खेलाडी 'रोल मोडल' हुन सक्दैनन् । रोल मोडल बन्न युवा, किशोर र बालबालिकाले आदर्श व्यक्ति मान्न सक्ने हैसियत बनाउन सक्नु पर्छ।
यस अर्थले हरि गुरु साँच्चीकै रोल मोडल हुन् । अत्यन्त सरल स्वभावका धनि उनि प्रायः युवा खेलाडीहरु माझ घुलमिल हुन रुचाउन्छन् र हौसला प्रदान गरिरहन्छन् । उनमा सफलताको कुनै दम्भ वा आडम्बरको रत्तिपनि संकेत देखिन्न । उनि राजनीतिको खेलबाट संधै टाढा रहे । चाकडी चाप्लुसी उनले जानेकै छैनन् । बनावटी कुरो बोल्न जान्दैनन्। मौका मिले सत्यकुरा बोल्न डराउँदैनन् । यिनका अन्तर्वार्ताहरु सुन्दा बोलीमा जुन असली 'जुम्ली' लवज सुनिन्छ उनि त्यस्तै 'अर्ग्यानिक' मन भएका गज्जब मान्छे प्रतित हुन्छ। अनेकौं अभावका बीच उनले गरेको योगदान अतुलनीय छ । सचेत र सभ्य समाजमा यस्ता कुराको कदर गर्ने परिपाटी हुनु आवश्यक छ ।हिउँ चितुवालाई के भएको छ?
हरी रोकायालाई चिकित्सकीय भाषामा 'गुलिएन-बेर्रें सिन्ड्रोम (जिबिएस) भनेर चिनिने यौटा बिरलै देखापर्ने अवस्थाको निदान गरिएको छ। यसले शरीरको प्रतिरक्षा प्रणालीले हातखुट्टा तिर प्रवाह हुने स्नायुलाई आक्रमण गर्दछ । हातखुट्टाको चाल, दुखाई, तापक्रम र स्पर्श संवेदना नियन्त्रण गर्ने स्नायु अवरुद्ध हुन्छ। फलस्वरूप मांशपेशीहरु कमजोर र लाटो हुन्छन् । यदि सम्भावित जटिलताको समय मै नियन्त्रण भएन भने स्थायी प्यारालाईसिस हुन सक्छ । समयमै समस्याको उचित उपचार, स्याहार र फिजियोथेरापीको मध्यमबाट हरेक दशमध्ये नौ बिरामीहरु निको भएको पाइन्छ तर निको हुने प्रक्रिया भने निकै ढिलो हुन्छ। जुम्लामा हुँदा एकाएक समस्या देखा परेपछि अर्को दिनमै काठमान्डौको सुबिधायुक्त अस्पताल पुर्याईएकोले अप्रिय जोखिम टरेको थियो । दुईहप्ता बढीको अस्पताल बसाईमा जुन सुधार देखियो त्यसले निकै आशावादी बनाएको छ तापनि रिकोभरी प्रक्रिया निकै जटिल र खर्चिलो हुनसक्ने छ।
केहिहप्ता अघि यो लेखकको हरि रोकाया र उनका छोरा संग भेट हुँदा उनीहरुले यौटा चिन्ता व्यक्त गरेका थिए - यसरी एकाएक कमजोर परेको गुरुलाई देखेर उनको प्रेरणामा दौड प्रशिक्षणमा लगनशील युवायुवतीहरुमा डर पस्ने पो हो की ? अभिभावकले नै उनीहरुलाई दौडिन निरुत्साहित गर्ने हुन कि? भावी पुस्ताका खेलाडीहरुमा रुची घट्ने पो हो कि? यसबारेको भ्रम निवारण गर्न आवश्यक छ ।
जिबिएस किन र कसलाई हुनसक्छ ?
प्रतिलाख जनसंख्यामा १-२ जनालाई देखापर्ने यो समस्याको वास्तविक कारण भने अज्ञात छ। तर प्रायः कुनै ब्याक्टेरिया वा भाइरल संक्रमण पश्चात यस्तो सिन्ड्रोम देखा पर्नेगरेको पाइन्छ जस्तै: ब्याक्टेरियाको कारणले हुने झाडापखाला । हरी रोकायाको हकमा सायद उनले निरन्तर अत्यधिक दौडने तर खानपिन (डाएट)मा ध्यान नपुगेको कारणले शरीरको प्रतिरक्षा प्रणाली मजबुत राख्न चाहिने भिटामिन, मिनरल्स लगायत सुक्ष्म पोषकतत्वहरुको कमि भयो ।अनि यसको दिर्घकालीन अभावले प्रतिरक्षा प्रणालीमा गडबड गर्यो र यो सिन्ड्रोमको विकास भयो ।
यो समस्या जुनसुकै उमेर समुहका मान्छेलाई हुनसक्छ । नेपालमा बिसं २०६८ सालमा त्रिभुवन विश्वविद्यालय शिक्षण अस्पतालमा भर्ना गरिएका ३६ जना बिरामीमा गरिएको अध्ययनमा १२ बर्षको उमेरदेखि ८० बर्ष उमेरसम्मका बिरामी थिए। त्यसअघि बिसं २०६२-६४ तिरको अध्ययनमा ३ बर्षदेखि १४ वर्षसम्मका ३० बिरामी बालबालिकाहरु थिए । नेपालमा गरिएका अध्ययनहरुले पश्चिमा देशमा देखिएका बिरामीहरुको बिशेषता संग कति मिल्छ भन्ने बिषयमा केन्द्रित थिए । जस अनुसारको नतिजाले करिव ९० प्रतिशतसम्म मिल्दोजुल्दो पाईएको थियो।
त्यसैगरी जुनसुकै पेशाका व्यक्तिलाई पनि हुन सक्छ । खेलाडी, नेता, अभिनेता, संगीतकार, वैज्ञानिक, पत्रकार, कलाकार लागायत क्षेत्रका चर्तित व्यक्तिहरु पनि यो समस्याबाट प्रभावित भएको पाइन्छ। भर्खरै सकिएको फिफा विश्वकप फुटबल हेर्ने जोकोहीलाई फुटबल मैदानको कोच बस्ने बक्समा बैशाखी टेकेर हरदम खेलाडीलाई हौस्याईरहने उरुग्वेका ७१ बर्षिय कोच ओस्कार ताबरेजले ध्यान खिचेको हुनुपर्छ। उनलाई पनि 'गुलियन-बेरें सिन्ड्रोम' देखापरेको हो । आफ्नो फुटवल करियरमा बलियो डिफेन्डर उनले कोलम्बिया, इटाली र स्पेनमा समेत कोच भएर काम गरि सकेका छन्। त्यस्तै पुर्व अमेरिकी राष्ट्रपति रुजवेल्ट, अभिनेता एन्डी ग्रिफिथ, जापानी रकब्याण्ड भोकलिस्ट अरिमुरा आदि चर्चित व्यक्तित्वहरु यो सिन्ड्रोमबाट प्रभावित भएका थिए।
नेपालमा जिबिएस समस्या भोगिरहेकाहरुको हेरचाह र सहयोगको लागि ठोस सरकारी नीति छैन। जिबिएस प्रभावितहरु र उनीहरुको पारिवारका सदस्यहरुको रुचि र प्रयासमा केही संजाल सक्रिय छन् जसले केही गैरसरकारी प्रयास मार्फत अन्तराष्ट्रिय समन्वयमा सूचना र जानकारी उपलव्ध गराई रहेको पाइन्छ ।
खेलाडी प्रति सरकारको दायित्व के?
जुन खेलाडीले जीवनका उर्जाशील समय देश र समाजको शीर उच्च पार्न पसिना बगायो उसलाई आवश्यक पर्दा राज्य अग्रसर हुनु पर्छ ता की भविष्यका कर्णधारहरुमा आशा जागोस् र भन्न सकुन् - 'म मरिमेटेर देशको नाम उज्ज्वल गर्छु । मेरो राज्यले मलाई परेको बेला त्यो गुन सम्झिने छ। सहयोगको निम्ति कुनै राजनीतिक पार्टीको सदस्य बन्नुपर्ने भाव नआओस । कुनै अमुक पार्टीको नेताको सिफारिसको गुन्जाइस नरहोस् । र, त्यसैकारण जीवनभर जोगाएको आत्म-सम्मानमा ठेस नपुगोस् ।
आगामी फागुनमा नेपाल मै हुन गइरहेको तेह्रौं साग खेलकुदको तीव्र तयारी चलिरहेको छ । त्यसअघि आठारौं एसियाली खेलकुदमा भाग लिन कैयौं खेलाडीहरु इन्डोनेसिया तिर जाँदैछन्। राम्रो खेल्ने खेलाडीहरुले अझ उत्कृष्ट प्रदर्शन गरुन् भन्ने चाहना हुन्छ । त्यसले तमाम अरु युवाहरुलाई प्रेरणा मिलोस्, उनीहरुमा पलायन र दिक्दारिपनको सोच निर्मूल होस् , उत्साह थपियोस् । उत्कृष्ट प्रदर्शन गर्ने खेलाडीहरुको आर्थिक जीवनको भविष्य सुनिस्चित गरिनु पर्छ। नेपालमा अधिकांश खेलाडीहरु युवावयको जोश रहुन्जेल खेल्छन् । जिविकोपार्जनका विकल्प खोज्दै तिनका बाटा मोडिन्छन्। 'सिकारु' खेलाडीबाट देशको इज्जत जोगिदैन। खेलकुदलाई 'फुर्सद समयको सदुपयोग' गर्ने माध्यम नभई यौटा 'पेशा'को रुपमा लिन सकेमात्र यसको विकास हुन्छ।यतिबेला देशमा खेलकुदको विकासको अभिभारा लिएको परिषद, खेलकुदका संगठनहरु हाँक्ने भेट्रानहरु, खेलप्रेमी राजनेता, जनताका प्रतिनिधिहरु सबैले मनन गर्न जरुरी छ कि 'खेलाडी राष्ट्रको हो कि कुनै राजनीतिक पार्टीको? कुनै पार्टी सदस्य भएको भरमा सिफारिस पाएर देशविदेशमा सुबिधासम्पन्न अस्पातालमा उपचार पाउने कि देशलाई दिएको योगदानको कदर स्वरुप नागिरकलाई परेकोबेला आवश्यक उपचार सहयोग दिएर असल संस्कारको स्थापना गर्ने?
र अन्तमा,
कर्णालीमा क्षमतावान युवाहरु जन्मिन सक्छन् । असल कोचिङ्ग र ट्रेनिंग मिलेमा विश्वस्तरिय खेलाडीहरु पनि उत्पादान गर्न सकिन्छ भन्ने कुरा सिमित श्रोतसाधनको बाबजुद नै हिउँ चितुवाले प्रमाणित गरिसकेका छन्। यिनको संघर्ष र सपना कर्णालीमा 'हाई-अल्टिच्युड ट्रेनिंग सेन्टर' खोल्ने छ। यस दिशामा प्रदेश सरकारको नीति र कार्यक्रम मार्फत केही रुचि झल्किएको छ। यसलाई यथासक्य मुर्तरुप दिन पहल कदमी आवश्यक छ। त्यो भन्दा जरुरी सरकारको पहल 'हिउँ चितुवा'लाई आवश्यक पर्ने सबै उपचारको व्यवस्था मिलाएर निको पर्नु छ।
हामी कर्णालीबासीको इच्छा उनि फेरी त्यो जुम्ला र मुगु-राराको डाँडाकाँडामा उसगरी दौडिएको हेर्ने अभिलाषा छ। ती युवायुवतीहरुको तिघ्रामा जोश भरेर काँधमा चन्द्र सुर्य अंकित झण्डा बोकाएर देश विदेशको ट्रयाकहरुमा दौडन पठाई रहेको हेर्न उत्कट चाहना छ। अनि भन्न मन छ - खेलाडी सँधै राष्ट्रको हुन्छ !!
----------
लेखक कर्णाली प्रदेश तातोपानी गाउँपालिकाका बासिन्दा हुन्।
यो लेखमा प्रयोग गरिएका फोटोहरु हरि रोकायाको फेसबुक पेजबाट लिईएका हुन्।
